Yutma Bozuklukları ve Rehabilitasyonu
Yutma rehabilitasyonu; kas iskelet gibi fiziksel problemlerin yanında duyusal algısal ve davranışsal problemleri de ele alan oral-motor kasların güç koordinasyon farkındalık ve hareketliliğini geliştiren bir tedavi dalıdır. Bağımsız yemek yeme, emme, yutma, çiğneme gibi oral-motor becerilerin gelişimi için; yüz ve ağız masajları, dil, çene, dudak egzersizleri, oral motor egzersizleri ve aktiviteleri, ağız içi duyusal uygulamaları kullanılır.
İnsanın en temel gereksinimlerinden biri yutma fonksiyonu ile gerçekleşen beslenmedir. İnsan gelişiminin tüm alanlarında olduğu gibi; yutma fonksiyonunda gelişim basamakları vardır. Çocukların oral-motor ve yutma becerileri yaşamın ilk iki yılı boyunca sıvıların emilmesi ve yumuşak yiyeceklerin kaşıktan alınmasından oluşurken daha sonraları oral hareketlerin artması ve değişik yiyecek kıvamların tüketilmesi ile çiğneme becerisi gelişir. Oral motor hareketler yüz, ağız ve boğazda bulunan birçok kasın koordinasyonlu çalışması ile yutma ve konuşma fonksiyonlarını mümkün kılar. Oral motor gelişim basamaklarından olan çiğneme en son gelişen yutma becerisi basamağıdır. Konuşmayı ve ağız fonksiyonlarını şekillendirmek için ağız kaslarına oromotor egzersiz ve aktiviteleri uygulanır.
Oral motor problemlerin bir kısmı da motor planlama ile ilişkilidir. Motor planlama hem kaba motor hareketlerin hem de ince motor hareketlerin ve oral motor hareketlerin planlamasını içerir. Çocuğun ağız farkındalığı gelişmedikçe motor planlaması de iyi gelişmez.
Beslenme ve yutma bozuklukları duyusal fonksiyonların bozulması nedeniyle çocuğun yemeği reddetmesi, direnç göstermesi, ağızdan alınan gıda miktarının azalması , yaşla uyumlu yutma ve beslenme becerilerinin gelişmemiş olması gibi çeşitli biçimlerde ve düzeylerde meydana gelir
Yutma problemlerinin gözlemlendiği hastalıklar:
- Ağız ve akciğer suctioning, intübasyon ve nazal gastrit gibi erken dönem deneyimleri. Doğumda medikal problemi olan yeni doğanlar orofarangiyel alanda tahribat yaratan prosedürlere maruz kalırlar
- Uzun süre ağızdan beslenmeme; Oral uyarı ağız içinde ve çevresindeki duyusal sürecin gelişmesi için çok önemli bir gelişimsel periyottur. Oral deneyimin kaybı duyusal defansta en kolay baş edilebilir tip olabilir.
- Duyu yollarını direkt etkileyen nörolojik bozukluk ; Nörolojik immatürinfantlar, serebralpalsi, otizm, down sendromu
- Gelişim geriliği
- Hemipleji
- Yarık damak ve dudak
En sık karşılaşılan oral motor problemler;
- Dil lateralizasyon yokluğu
- Salya kontrolünde azalma
- Artmış öğürme refleksi
- Oral motor koordinasyon eksikliği
- Yutma işlevinin fonksiyonel motor bozukluğu
- Sıvı ve katı besinleri lokma haline getirmede güçlükler
- Emme çiğneme ve dil hareketlerindeki anormal refleksler
- Zayıf emme
- Sürekli dil itme
- Hiperaktif öğürme refleksi
- Tam olmayan dudak kapanması
- Öğürme öksürük ve tıkanma
- Aspirasyon
- Oral geçiş süresinde uzama
Oral-motor problemler subjektif ve objektif değerlendirme yöntemleri ile elde edilen bulgular doğrultusunda kişiye özel rehabilitasyon programları ile tedavi edilir. Bağımsız yemek yeme emme yutma çiğneme gibi oromotor becerilerin gelişimi için; yüz ve ağız masajları, dil, çene, dudak egzersizleri, oral motor egzersizleri ve aktiviteleri, ağız içi duyusal uygulamaları kullanılır. Oral motor rehabilitasyonda; mobilizasyon teknikleri, manevralar elektirik stimülasyonun yanında postüral kopmansasyonlarda kullanılır.
